Pierwsze wzmianki o Lublinie sięgają VI wieku, jednak jego miejskie początki należy wiązać z XI stuleciem i osiedlem o nazwie Czwartek (nazwa wzgórza pochodzi od odbywających się w czwartki jarmarków). Dzięki swojemu położeniu na peryferiach ówczesnego państwa polskiego i zorientowanej na wschód polityki książąt piastowskich, już na przełomie XII i XIII wieku osada zyskała na znaczeniu. To utorowało drogę wzajemnemu przenikaniu się wpływów kulturowych i kontaktów handlowych, które później rzutowały na oblicze i rozwój miasta.
Prawa miejskie lublina zostały nadane prawdopodobnie ok. 1257 roku przez Bolesława Wstydliwego na prawie magdeburskim , jednak nie zostały zachowane żadne dokumenty potwierdzające to wydarzenie. Właściwe prawa miejskie zostały nadane dopiero za panowania Władysława I Łokietka, 15 sierpnia 1317 roku. Wówczas dokonano przestrzennej reorganizacji miasta. Od tamtej pory jego układ urbanistyczny zaczął odbiegać od typowego, szachownicowego układu urbanistycznego miast średniowiecznych. Przypuszcza się, że jest to następstwo włączenia w jego przestrzeń dawnej osady miejskiej.
Do połowy XIV wieku miasto było przede wszystkim przygranicznym centrum władzy państwowej i administracji kościelnej. Przełomowe znaczenie dla jego rozwoju miało połączenie się Polski z Litwą w 1385 roku, podpisane w Krewie. Lublin wówczas znalazł się na styku trzech stref gospodarczych, a ponadto na szlaku łączącym stolice dwóch państw jagiellońskich – Krakowa i Wilna. Dzięki temu położeniu stał się jednym z najświetniejszych ośrodków miejskich rozległego państwa polsko-litewskiego.
Równie ważnym wydarzeniem dla rozwoju Lublina była Unia Litewska, zawarta 1 lipca 1569 roku w Lublinie przez Jagiellonów. Unia łączyła Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w jeden organizm państwowy – Rzeczpospolita Obojga Narodów, w której rządził jeden monarcha. Od tej pory wspólna była polityka zagraniczna i moneta, odrębne zaś skarb, administracja, sądownictwo i wojsko.
Lublin położony jest na pograniczu kulturowym wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa. Istniejące tu jeszcze we wczesnym średniowieczu szlaki handlowe sprawiły, że przez wieki miasto tworzyło barwną, wielokulturową i wieloreligijną mozaikę. Mieszkali tu Rusini, Żydzi, Niemcy, Turcy, Ormianie, a także Francuzi, Szkoci, Grecy, Holendrzy i Anglicy. Dużą rolę w kulturowym obrazie Lublina odegrali Włosi. Ich dokonania widoczne są do tej pory w wystroju architektonicznym niektórych kościołów okresu renesansu i baroku.
W XVI i XVII wieku miasto było głównym ośrodkiem reformacji – działała tu jedna z ważniejszych gmin braci polskich.
Koniec wieku XVII i XVIII to okres, kiedy rozkwit przeżywa społeczność Rusinów. Zamieszkiwali oni te tereny już od średniowiecza, zaś w 1588 roku powstało w Lublinie bractwo cerkiewne. W okresie zaborów odsetek ludności prawosławnej zwiększył się.
Obok Polaków najliczniejszą grupą mieszkańców byli Żydzi. Pierwsze wzmianki o lubelskiej gminie żydowskiej pochodzą z drugiej połowy XV wieku. Już w XVI znaczeniem i zasobnością dorównywała niemal gminom krakowskiej i lwowskiej. Oprócz akademii talmudycznej i jednej z pierwszych na ziemiach polskich hebrajskich drukarni, od 1580 roku oficjalnie urzędował w Lublinie żydowski „Sejm Czterech Stron Świata”. Okres II wojny światowej i likwidacja dzielnicy żydowskiej wraz z synagogami i kirkutami, sprawiły, że do dziś zachowała się jedynie część obiektów świadczących o codziennym życiu, kulturze i obyczajach Żydów.
Lublin podczas II wojny światowej
Okres II wojny światowej stanowi najtragiczniejszy rozdział w dziejach Lublina. W ciągu zaledwie kilku lat miasto bezpowrotnie zatraciło swój dwukulturowy charakter, a wraz z nim dotychczasową tożsamość. Plan hitlerowców zakładający biologiczne wyniszczenie jego żydowskich mieszkańców, został krok po kroku precyzyjnie wykonany. Na początku odebrano im prawa, następnie mienie i godność, a w końcu życie. Z ich domów, ulic i dzielnic nie pozostał kamień na kamieniu. Chrześcijańska ludność Lublina, choć uniknęła losu swych żydowskich sąsiadów, była poddana ciężkim prześladowaniom. Znaczna część osób należących do elity intelektualnej Lublina straciła życie lub musiała opuścić miasto. Wielu trafiło do ciężkiego więzienia na zamku, do gestapowskiej katowni Pod Zegarem lub do utworzonego pod Lublinem obozu koncentracyjnego na Majdanku. Dziesiątki historycznych budowli i kamienic uległy poważnemu zniszczeniu, bądź zupełnie przestały istnieć. Zapoczątkowane w latach 20. i 30. projekty rozbudowy i modernizacji Lublina – gwałtownie przerwane – w większości nie zostały kontynuowane i wprowadzone w życie. Miasto stało się jednym z kluczowych punktów realizacji zbrodniczych planów okupanta, a równocześnie miejscem o dużym natężeniu walki podziemnej w różnych formach.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Lublina
https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/lublin-19391944/